Łódzkie: Nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa

Najwyższa Izba Kontroli 28 maja 2024 roku opublikowała raport z kontroli nieruchomości Skarbu Państwa, którymi zarządzają jednostki samorządu terytorialnego. Kontrolerzy NIK znaleźli szereg nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami w każdym ze sprawdzanych samorządów. Skontrolowali 9 powiatów w Łódzkiem i jedno miasto na prawach powiatu.

Nieprawidłowości w zarządzaniu – kontrolowane jednostki

Kontrolerzy Najwyższej Izby Kontroli sprawdzili sposób w jaki jednostki samorządu terytorialnego zarządzały powierzonymi im nieruchomościami Skarbu Państwa. Wśród kontrolowanych były:

• powiat bełchatowski,
• powiat kutnowski,
• powiat łaski
• powiat łowicki,
• powiat łęczycki,
• powiat radomszczański,
• powiat rawski,
• powiat skierniewicki,
• powiat tomaszowski,
• miasto na prawach powiatu Piotrków Trybunalski.

Wyniki kontroli są co najmniej złe. Na 10 skontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego, we wszystkich stwierdzono nieprawidłowości. Najmniej ich wykryto w powiecie bełchatowskim, a najwięcej w powiecie łaskim.

Wyniki na grafice ilustrują stosunek liczby nieruchomości ze stwierdzonymi nieprawidłowościami do liczby skontrolowanych nieruchomości w danej lokalizacji.

Raport¹Raport NIK – nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami: Nieruchomości Skarbu Państwa poza nadzorem samorządów w Łódzkiem został podpisany przez inspektorów NIK w lutym 2024 roku, a kontrolerzy szukali nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa w latach 2020-2023. Samą natomiast kontrolę przeprowadzono między 15 maja a 29 września 2023 roku.

Odpowiedzialność starostów i prezydentów miast

Wciąż dużą grupę spośród wszystkich nieruchomości Skarbu Państwa stanowią nieruchomości podlegające komunalizacji na rzecz gmin, które do czasu uprawomocnienia się decyzji potwierdzającej przeniesienie własności wydanej przez wojewodę, nadal stanowią własność Skarbu Państwa. Jeżeli dana nieruchomość nie jest wyłączona z zasobu na mocy ustawy komunalizacyjnej, powinna być ujęta w tym zasobie, a zarządzać nią zobowiązany jest starosta powiatowy.

Zgodnie z ustawą²Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2023 r. poz. 344, ze zm.) starostowie i prezydenci miast na prawach powiatu zarządzają nieruchomościami Skarbu Państwa. Mają prawo za zgodą wojewody sprzedawać, kupować, wydzierżawiać, wynajmować, użyczać i oddawać w użytkowanie nieruchomości Skarbu Państwa, którymi zarządzają.

W skontrolowanych jednostkach jest 32 812 działek należących do Skarbu Państwa (stan na 30 kwietnia 2023 roku). Ponad 40% z nich nie było rozdysponowanych. Kontrolerzy stwierdzili nieprawidłowości w zarządzaniu i nierzetelne prowadzenie dokumentacji.

Wszyscy sprawdzani starostwie nierzetelnie i nieprawidłowo prowadzili ewidencję zasobu nieruchomości Skarbu Państwa oraz sporządzali roczne sprawozdania z gospodarowania tym zasobem. Każda z ewidencji 10 skontrolowanych jednostek nie była prowadzona zgodnie z EGiB³Ewidencja gruntów i budynków (inaczej kataster nieruchomości), system informacyjny zapewniający gromadzenie, aktualizację oraz udostępnianie, w sposób jednolity dla kraju, informacji o gruntach, budynkach i lokalach, ich właścicielach oraz o innych podmiotach władających lub gospodarujących tymi gruntami, budynkami lub lokalami i nie obejmowała części nieruchomości, dla których według EGiB właścicielem był Skarb Państwa.

Najwyższa Izba Kontroli

Kontrolerzy stwierdzili też, że starostowie nie sprawowali należytego nadzoru nad nierozdysponowanymi nieruchomościami Skarbu Państwa. Co druga skontrolowana nieruchomość była użytkowana przez podmiot, który nie miał do tego prawa. Zdarzało się też, że starosta nie wiedział, kto i na jakiej podstawie użytkuje wskazaną nieruchomość.

Nieprawidłowości w zarządzaniu narażały też Skarb Państwa na straty finansowe. Starostowie nie pobierali bowiem opłat przysługujących przy formalnym udostępnieniu nieruchomości, a dodatkowo nie naliczali i nie pobierali opłat za bezumowne korzystanie z nieruchomości.

Starostowie nie realizowali też prawidłowo zadań związanych z opodatkowaniem nieruchomości, co naraziło Skarb Państwa na straty finansowe w związku z niezapłaconymi podatkami. Nieprawidłowe zarządzanie nieruchomościami doprowadziło do nieopłacenia podatku od nieruchomości i podatku leśnego w badanym okresie w wysokości ponad miliona złotych (1 080 400 złotych).

W ocenie Najwyższej Izby Kontroli stwierdzone zaniechania w zakresie sprawowania przez starostów nadzoru nad nierozdysponowanymi nieruchomościami Skarbu Państwa  umożliwiały bezprawne korzystanie z tych nieruchomości przez podmioty nieuprawnione, co w konsekwencji skutkowało uszczupleniem dochodów powiatów i Skarbu Państwa oraz stwarzało ryzyko przejęcia własności tych nieruchomości w drodze zasiedzenia.

Najwyższa Izba Kontroli

Korzystali bezprawnie z nieruchomości

Z przeprowadzonego badania wynika też, że w każdej z jednostek samorządu terytorialnego, podmioty obce chętnie wykorzystywały brak nadzoru ze strony starosty powiatowego czy prezydenta miasta. Sprawdzono 257 nierozdysponowanych działek Skarbu Państwa. W 129 przypadkach kontrolerzy potwierdzili bezprawne korzystanie z nieruchomości lub starosta nie miał informacji czy nieruchomością gospodaruje podmiot uprawniony.

W czterech skontrolowanych samorządach (starostwa powiatowe w: Tomaszowie Mazowieckim, Łęczycy, Łasku i miasto Piotrków Trybunalski), władze próbowały weryfikować, co się faktycznie dzieje na nierozdysponowanych nieruchomościach Skarbu Państwa. Te działania doprowadziły do ujawnienia nielegalnego wykorzystywania nieruchomości Skarbu Państwa.

W Tomaszowie Mazowieckim wykryto aż 18 przypadków nieuprawnionego korzystania z nieruchomości Skarbu Państwa. W Piotrkowie Trybunalskim zidentyfikowano 16 takich przypadków. Łączna kwota należności z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości ustalona tylko przez te dwa samorządy to 92,4 tysiąca złotych.

To bezprawne korzystanie z działek Skarbu Państwa przez podmioty bez umowy z odpowiednią jednostką samorządu terytorialnego finalnie może doprowadzić do przejęcia działki „przez zasiedzenie”. Tylko w latach 2020–2023 prowadzono łącznie 111 postępowań o stwierdzenie zasiedzenia 417 nieruchomości o powierzchni 270,0484 hektara z obszaru siedmiu kontrolowanych jednostek.

Najwięcej nieprawidłowości w zarządzaniu w powiecie łaskim

Na jednej z nierozdysponowanych działek w powiecie łaskim inspektorzy Najwyższej Izby Kontroli zobaczyli budynek gospodarczy, składowane drewno i maszyny budowlane. NIK wskazał też inne nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa w powiecie łaskim.

Starosta nie gospodarował częścią nieruchomości Skarbu Państwa w sposób zgodny z zasadami prawidłowej gospodarki, dopuszczając do użytkowania nieruchomościami przez osoby do tego nieuprawnione. Jednocześnie nie ustalał i nie egzekwował z tego tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z tych nieruchomości.

Najwyższa Izba Kontroli

Inspektorzy mówią łącznie o 25 nierozdysponowanych nieruchomościach Skarbu Państwa. Nieprawidłowości w zarządzaniu dotyczą tutaj:

• 6 działek siedliskowych, na których znajdowały się zabudowania
  mieszkalne z zabudowaniami gospodarczymi;
• 2 działek, na których znajdowała się część budynków mieszkalnych
  w stanie technicznym wskazującym na ich użytkowanie;
• 1 działka, na której znajdowała się część obiektu sakralnego, który zajmował
  również sąsiednią działkę; całość była ogrodzona siatką;
• 1 działka stanowiącej część ogrodzonej nieruchomości na której znajdowały się
  zabudowania mieszkalne oraz przydomowy ogród i kontenery na odpady;
• 7 działek, na których znajdowały się drogi dojazdowe do zamieszkałych
  nieruchomości;
• 6 nieruchomości w całości lub w części stanowiących pola uprawne
  obsiane uprawami rolnymi;
• 2 działek, na których prowadzono uprawę kukurydzy, choć umowa ich dzierżawy wygasła w 2022 roku.

Drugim niechlubnym przykładem wśród kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego w Łódzkiem jest Piotrków Trybunalski. Tutaj inspektorzy Najwyższej Izby Kontroli stwierdzili, nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa polegające na bezprawnym ich użytkowaniu w 19 na 30 zbadanych przypadków (63%).

Prezydent tłumaczy się brakiem pracowników

W trakcie kontroli NIK korzystały podmioty nieposiadające tytułów prawnych. Działki te były wykorzystywane m.in. jako:

• posesje prywatne – ogrodzone i stanowiące funkcjonalne całości z działkami
  prywatnymi, często zabudowane budynkami gospodarczymi – w siedmiu
  przypadkach (po kontroli trzech korzystających złożyło wnioski o kupno działek);
• pola uprawne z uprawą zbóż – w pięciu przypadkach (korzystający złożył wniosek o nabycie dwóch działek);
• miejsce do składowania drewna (tarcicy) – w trakcie kontroli NIK wezwano
  korzystającego do złożenia wyjaśnień, a korzystający złożył wniosek o kupno działki;
• wjazd na stację benzynową i wyjazd z niej oraz miejsce posadowienia m.in. ogrodzenia, trwale powiązanego z gruntem pylonu reklamowego z cenami sprzedawanych paliw, banerów reklamowych (prezydent miasta poinformował, że podejmie działania w celu ustanowienia na rzecz firmy prowadzącej stację odpłatnej
  służebności);
• droga dojazdowa do marketu znajdującego się na działce sąsiadującej;
• część wygrodzonego parkingu przed kwiaciarnią i barem – korzystający złożył wniosek o nabycie nieruchomości;
• część wygrodzonego terenu bazaru miejskiego – w trakcie kontroli NIK naliczono wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z gruntów w łącznej kwocie 1,4 tys. zł;
• część wygrodzonego terenu sklepu z materiałami budowlanymi – działka
  użytkowana przez byłych dzierżawców, naliczono wynagrodzenie
  za bezumowne korzystanie z gruntu w łącznej kwocie 39,5 tys. zł.

Nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami prezydent Piotrkowa Trybunalskiego tłumaczył inspektorom zbyt małą liczbą pracowników, co miało uniemożliwiać prowadzenie regularnych kontroli w terenie. Dodatkowo prezydent wyjaśnił, że nie ponosił żadnych kosztów utrzymania wymienionych nieruchomości w kontrolowanym okresie.

Działki w kutnowskim i rawskim

Nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami na terenie powiatu rawskiego polegały przede wszystkim na nieuprawnionym korzystaniu z działek Skarbu Państwa przez rolników. Nieprawidłowości w zarządzaniu nierozdysponowanymi zasobami dotyczy tutaj aż 16 na 30 skontrolowanych nieruchomości (53%).

W imieniu starosty kutnowskiego, sytuację kontrolerom tłumaczył geodeta powiatowy. Jego zdaniem, starosta nie był w stanie w latach 2020-2023 pilnować, by nikt bezprawnie nie wykorzystywał działek państwowych w swoich celach, mowa o 16 działkach na 30 kontrolowanych.

Starosta kutnowski nie ma możliwości organizacyjnych, które pozwolą mu dopilnować tego, by nikt nie naruszał uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa. Zakładając, iż osoby  wyznaczone przez starostę kutnowskiego okresowo np. raz do roku dokonywali by takowych oględzin należy postawić sobie pytanie w jakich sposób ustalić, kto faktycznie bezumownie korzysta z takowej działki, skoro dookoła są same tereny rolne i różne osoby je uprawiają?

Geodeta powiatu kutnowskiego

Wyżej opisane nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa występowały przede wszystkim na działkach przyległych do terenu przebiegu autostrady A1 i jej dróg technicznych.

Również w powiecie rawskim nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa polegały na tym, że podmioty prawne i osoby fizyczne bezprawnie korzystały z tych nieruchomości. Samorządy tym samym nie pobierały odpowiednich opłat od użytkowników.

W latach 2020–2023 starosta  rawski dopuścił do gospodarowania 11 nieruchomościami o łącznej powierzchni 1,9112 hektara przez podmioty niedysponujące tytułem prawnym do nieruchomości, w tym w odniesieniu do jednej nieruchomości o powierzchni 0,1263 (z zabudową o łącznej powierzchni – 200 mkw.) umożliwił podmiotom pobieranie pożytków z udostępniania tej nieruchomości osobom trzecim.

Najwyższa Izba Kontroli

Jeden z przypadków dotyczył dwóch zabudowanych działek, w tym budynkami mieszkalnymi, z czego jeden budynek był wielokondygnacyjny z wydzielonymi lokalami mieszkalnymi. Starosta nie potrafił kontrolerom odpowiedzieć na pytania: ile jest lokali, przez kogo i od kiedy są zamieszkiwane oraz na jakiej podstawie. Nie pobierał opłat za udostępnianie lokali, nie ponosił również kosztów związanych z utrzymaniem nieruchomości.

Kontrolerzy w wystąpieniu pokontrolnym przypomnieli urzędnikom i staroście rawskiemu, że opisywane wyżej działki od 2021 roku są – zgodnie z decyzją wojewody – własnością gminy Biała Rawska. Z tego wynika, że starosta nie jest w stanie określić, czym zarządza, bo działki wpisywał do ewidencji zasobów Skarbu Państwa.

Dodatkowo od 25 lutego 2023 roku starosta powiatu rawskiego nie zatrudniał też geodety powiatowego. Poprzedni przeszedł na emeryturę a ewentualni kandydaci do tego stanowiska nie chcieli przyjąć warunków finansowych, proponowanych przez zarząd powiatu. Takie stanowisko musi być jednak zgodnie z ustawą⁴Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne utworzone i obsadzone w każdym powiecie.

Zawiadomienia o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych

NIK stwierdziła nieprawidłowości w zarządzaniu i złożyła 10 zawiadomień o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych, za czyny związane z zaniechaniem bądź nierzetelnie przeprowadzoną inwentaryzacją nieruchomości Skarbu Państwa oraz 2 zawiadomienia do Powiatowego Inspektora Nadzoru Budowlanego w związku z zaniechaniem prowadzenia książek obiektów budowlanych dla budynków Skarbu Państwa.

Najwyższa Izba Kontroli po skontrolowaniu jednostek w województwie łódzkim i stwierdzeniu nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa, zawnioskowała również do trzech ministerstw o zmiany legislacyjne i tak:

• 3 wnioski do ministra kierującego działem budownictwo, planowanie i zagospodarowanie przestrzenne oraz mieszkalnictwo;
• 2 wnioski do ministra kierującego działem finanse publiczne;
• 1 wniosek do ministra kierującego działem środowisko.

Do kontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego, w których stwierdzono nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami Skarbu Państwa, Najwyższa Izba Kontroli wysłała wystąpienia pokontrolne⁵Wystąpienia pokontrolne NIK (wystąpienia w plikach PDF):

• powiat bełchatowski: P-23-071-LLO-08-01 Belchatow
• powiat kutnowski: P-23-071-LLO-03-01 Kutno
• powiat łaski P-23-071-LLO-04-01 Lask:
• powiat łęczycki: P-23-071-LLO-10-01 Leczyca
• powiat łowicki: P-23-071-LLO-06-01 Lowicz
• powiat radomszczański: P-23-071-LLO-05-01 Radomsko
• powiat rawski: P-23-071-LLO-01-01 Rawa Mazowiecka
• powiat skierniewicki: P-23-071-LLO-07-01 Skierniewice
• powiat tomaszowski: P-23-071-LLO-09-02 Tomaszow Mazowiecki
• miasto Piotrków Trybunalski: P-23-071-LLO-02-01 Piotrkow Trybunalski

Wszystkie jednostki samorządu terytorialnego mają przede wszystkim:

1. rzetelnie prowadzić ewidencje zasobu nieruchomości Skarbu Państwa;
2. rzetelnie sporządzać sprawozdania z gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa;
3. wzmocnić nadzór nad tymi nieruchomościami;
4. corocznie inwentaryzować wszystkie nieruchomości Skarbu Państwa.

Dodatkowo Najwyższa Izba Kontroli wskazała, że konieczne jest zatrudnianie wykwalifikowanej kadry z odpowiednimi uprawnieniami, by ograniczać nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami. NIK wskazał np. staroście rawskiemu konieczność bezzwłocznego zatrudnienia geodety powiatowego.

Przypisy

• 1
  Raport NIK – nieprawidłowości w zarządzaniu nieruchomościami: Nieruchomości Skarbu Państwa poza nadzorem samorządów w Łódzkiem
• 2
  Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2023 r. poz. 344, ze zm.)
• 3
  Ewidencja gruntów i budynków (inaczej kataster nieruchomości), system informacyjny zapewniający gromadzenie, aktualizację oraz udostępnianie, w sposób jednolity dla kraju, informacji o gruntach, budynkach i lokalach, ich właścicielach oraz o innych podmiotach władających lub gospodarujących tymi gruntami, budynkami lub lokalami
• 4
  Ustawa z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne
• 5
  Wystąpienia pokontrolne NIK